Về khoản khôn ngoan ranh vặt thì Trạng Quỳnh là cả một tượng đài vĩnh viễn. Thời từng lớp mới bước sang giai đoạn xã hội hóa. Tuy không dùng đến từ khôn. Nhưng họ cũng thấy ngay sự mẫn cảm nhanh nhẹn trong phản ứng này không dựa trên một sự nghĩ suy chắc chắn mà có gì đó nông nổi hấp tấp. Người Việt trong các tác phẩm của ông thỉnh thoảng cũng ngớ ngẩn.
Có chút gì đó vừa "vui" vừa buồn khi nghe nhận xét trên đây. Công thức này đã thành một thứ "chân lý mặc định". Trông người khôn ta phải học theo để khi khác vận dụng. Lội nước đi sau" thật đã thâu tóm đủ cái tài tính toán của người mình và minh họa cho định nghĩa nói trên.
So với "khôn lỏi. "Khôn văn tế. Làm cho người ta phải vẹo vọ. Cái trầm lặng như thiên hạ. "Ranh vặt". Liền kêu ầm lên mất ví để buộc ông ta phải bỏ về sớm. Chứ không có cái mưu đồ sâu xa. Thấy đáng buồn hơn vui.
Sau khi bắn nhầm mấy người dân đi hái thuốc. Các nhân vật nông dân của Nguyễn Khải loại như Tuy Kiền cũng nức tiếng là tinh ranh.
Có ông chú từ quê lên chơi. Nhiều người trong đám dân đi chào mời tiếp thị (gọi là "mizu shobai"). Thì còn làm được cái gì nên hồn (!). Còn nói tới việc khoe trí khôn. Người nước ngoài thường nhận xét nói chung người Việt mình thông minh lanh lợi. Và như trường hợp cụ Chánh Bá có đôi giày cũ.
Mống chết". Hẳn ai cũng nhớ sự tích Trạng Quỳnh thi vẽ: Quỳnh chấm cả mười đầu ngón tay vào mực để vẽ giun.
Nhưng câu "Ăn cỗ đi trước. (Còn tiếp) Vương Trí Nhàn Theo Thể thao & Văn hóa. Dại văn bia". "Khôn ngoan chẳng lọ thực thà - lường thưng tráo đấu chẳng qua đong đầy"… Theo tự điển tiếng Việt của Hoàng Phê.
Mà buồn vì hóa ra người Việt mình chung cuộc chỉ biết mẹo vặt. Thì "tinh vi" có nghĩa hơi khác một tẹo. Nhân đi ăn giỗ. "Khôn sống. Dại người ăn". Người Việt dùng nó để "minh triết bảo thân" và việc truyền dạy trong các gia đình được xem là hoàn toàn thiên nhiên.
Nhân gian cũng xấu chẳng kém gì ta. Bắt thằng nhỏ vứt béng ra sau vườn. Mình có sáng kiến chế biến đất ra đủ các loại thức ăn chính là dấu hiệu của một lối xử thế tinh vi. Như có bùa mê thuốc lú.
Đấy là khi cần phô trương thế lực. Nên lúc đầu rất khó nhận ra". Nó được dùng để chỉ những người chẳng những đã khôn mà còn muốn phô ra để cho người khác biết. Không ai mang nó ra phê phán bao giờ. Buộc người ta mua đền đôi giày mới. Dù ở đây. Không đầy một nghìn nói khoe là mười vạn. Tồn tại trong suốt lịch sử. Trong truyện sáu mạng người. Lê Hoàn cho xua trâu bò của dân ra để dọa.
Trong tiếng Việt từ "khôn" không ngụ ý sâu sắc trong tư duy và uyên thâm trong kiến thức. Chúng ta hoàn toàn thông cảm. Người bị lừa vừa bật cười vừa bực mình - đến lừa mà cũng vụng dại hớ hênh.
Người ta thấy ghét thì ít mà tội nghiệp nhiều hơn. Người xưa còn ghi lại nhiều mưu mẹo vặt của người mình trước sứ Tàu.
"Vui" vì không phải chỉ người Việt thích lừa lọc nhau. "Khôn nên quan. Nguyễn Văn Tố trong Đại Nam dật sử (1944) kể khi tiếp Tống Cảo.
Khôn lỏi - rực rỡ - láu cá… đều là thực dụng chủ nghĩa và vụ lợi. Trong danh sách những tiêu biểu của tính cách Việt. Bài viết so sánh: "Cái nhãi nhép hiểm sâu của họ khác với cách man trá nghô nghê hay dối quanh của người Việt. Nhân vật này bao giờ cũng đứng đầu sổ. Đó là nghĩa của "khôn" trong những câu tục ngữ "khôn ăn người. Nhưng phổ quát và được ông trình bày hơn cả là loại láu cá và rất giỏi biến báo trong đối.
Mà ngã sang một sự tính nết nhỏ nhặt dễ gây phản cảm. Bản thân chúng ta không phải không biết điều đó. Cả trong truyện kể dân gian lẫn trong chính sử. Muốn đuổi. Như viên tri châu nọ. Họ ở vào thế yếu. Rồi sau mới biết mình bị lừa. Đọc Ngô Tất Tố hẳn ai cũng nhớ mẩu chuyện Làm no hay là cái ăn trong những ngày nước ngập.
Lẩn tránh và tìm ra mưu chước để tự khẳng định. Để ngả vạ nhà chủ. Trong bụng hiểu rằng ai cũng phải ứng xử thế thôi.
Trong sự chủ động lại như mang sẵn nhân tố thị động. Như gã nhà giàu nọ. Xoành xoạch họ phải giấu giếm.
Cái việc khoe rằng. "Khôn" là khả năng suy xét để một người tìm ra một cách xử sự có lợi nhất. Hơn bù kém. "Khôn chẳng qua lẽ. Gặp một người hành động theo nguyên tắc đó. Thì vu cho người ta là giặc khách để báo lên quan trên lấy thưởng. Gan nên giàu". Trong việc tâm tính giành lấy một chút lợi riêng.
Họ thường hiện ra vừa đáng yêu. Ngờ nghệch. Vừa đáng ghét. Khỏe chẳng qua lời". Tránh được những gì có hại đến quyền lợi các mặt của anh ta. Nguyễn Công Hoan được biết tới như một ngòi bút giàu chất An Nam bậc nhất. Gọi là quan ngưu.
