Tôi không biết phải chia sớt cho ai nghe niềm vui này, chỉ còn gọi điện thoại nói với Khê thôi!”
Từ đó, trong tôi luôn tự hào, thần tượng và thầm mong có dịp được gặp bằng xương bằng thịt vị anh hùng làm rạng danh dân tộc Việt Nam này… PV: Vậy sau này, khi được diện kiến với thần tượng của mình, điều gì đã đọng lại trong tâm khảm của Giáo sư về hình ảnh một vị danh tướng toàn tài? Giáo sư Trần Văn Khê: Cơ duyên cho lần trước hết tôi được vinh dự gặp gỡ trực tiếp Đại tướng là vào năm 1908, khi đó tiên sinh Nguyễn Trãi được tôn là Danh nhân bản hóa Thế giới.
PV: Và, đó có phải là ấn tượng sâu sắc nhất của Giáo sư với Đại tướng Võ Nguyên Giáp không ạ? Giáo sư Trần Văn Khê: Câu chuyện vừa kể trên với tôi chỉ là kỷ niệm cá nhân, còn câu chuyện sau đây, lại là một ấn tượng khác về Đại tướng, một sự tự hào của dân tộc với bạn bè Thế giới: Năm 1993, Tổng thống Pháp Francoise Mitterand trong chuyến công du chính thức nước ta, ngài có mời 30 vị khách ở đủ mọi lãnh vực đi theo ông.
Trong điện thoại, anh nói: “Khê ơi, Khê có biết rằng quân ta đã toàn thắng, và cả quân đội viễn chinh tại Điện Biên Phủ đều bị cầm tù, mà người tướng Việt Nam đã lập nên chiến công oanh liệt đó là Đại tướng Võ Nguyên Giáp? Trong lòng khôn cùng xúc động, tôi đã viết ra 4 câu thơ để bày tỏ sự mến mộ của tôi.
Còn đối với người Việt chúng ta, khi đó là một niềm vui sướng tột đỉnh lan tỏa trong khắp cộng đồng. Nhưng thông qua bạn bè, tôi vẫn được biết về sức khỏe của Đại tướng trong những năm gần đây.
Tuy thế, là một quốc gia có nền văn hóa cao, họ rất lễ độ và không hề kỳ thị hay ghét bỏ du học trò cũng như những người Việt chúng ta đang sinh sống trên giang sơn của họ. Và khi Người hỏi tôi làm mướn việc gì, tôi thưa rằng mình đang làm thuê tác nghiên cứu âm nhạc dân tộc truyền thống Việt Nam, thì Đại tướng rất tán đồng công việc của tôi, khuyên nhủ thực tình tôi nên nối sứ mệnh này… Nhớ lại lúc trò chuyện với Đại tướng, tôi thật khôn xiết bất thần và ngưỡng mộ khi ông dù rằng là một tướng lĩnh quân sự nhưng lại đặc biệt thông đạt sâu rộng về văn chương nói chung và về danh nhân Nguyễn trãi nói riêng.
PV: Xin tình thực lạy tạ những san sẻ quý này của Giáo sư, kính chúc Giáo sư thật nhiều sức khỏe!. ” Nói rồi anh em chúng tôi vui khôn xiết mà khóc cùng nhau qua điện thoại… Giáo sư Trần Văn Khê Tôi nhớ rất rõ bối cảnh nước Pháp khi đó, khi tin thất trận từ Việt Nam bay về, nét mặt mọi người dân Pháp buồn như để tang.
Trong lần đó tôi mới có dịp gặp trực tiếp Đại tướng lần trước tiên. Kể từ sau trận chiến này rất lâu, người Pháp dường như tránh né trao đổi với nhau về vấn đề quân sự. Paris. Vừa gặp PV Báo Giáo dục Việt Nam tại nhà riêng, Giáo sư Trần Văn Khê đã rưng rưng nghẹn lời:Dẫu biết rằng trước sau cũng gì rồi cũng sẽ đến giờ phút buồn đau này, nhưng khi nghe báo tin Đại tướng đã thực sự ra đi, đến giờ tôi vẫn cảm thấy hụt hẫng, như bản thân mình mất một cái gì quý nhất trên đời mà sẽ không bao giờ tìm lại được.
Một sự thông thạo chỉ có được ở một nhà nghiên cứu văn hóa uyên thâm. # Việt Nam giành thắng lợi tại trận chiến Điện Biên Phủ - vang động địa cầu năm xưa, cũng là khoảng thời gian ông đang học tập và nghiên cứu tại chính nước Pháp. Lúc bấy giờ, anh Nguyễn Văn Cổn, một người bạn thân của tôi đang chuẩn bị làm luận án tiến sĩ văn chương tại Trường Đại học Paris, đã gọi điện thoại đến để báo tin vui.
Đại tướng nghe rất chăm chú và ham mê, nghe xong, Người rất là rất hoan nghênh nội dung tham luận của tôi. Sau này, do cảnh ngộ địa lý, tính chất công việc nên tôi không có dịp nào gặp lại Đại tướng nữa.
Ông đã tìm đọc tiểu truyện và nhất là tìm hiểu cách đánh trận của Đại tướng Võ Nguyên Giáp, người ông khôn xiết ái mộ. Tôi ngồi chứng kiến cuộc gặp gỡ đó và rất hãnh diện khi nghe Đại tướng Võ Nguyên Giáp nói chuyện với Tổng Tư lệnh Pháp bằng tiếng Pháp rất trôi chảy mà không cần qua thông ngôn.
Trong câu chuyện, ông nói rằng trong năm 1954, ông là một sĩ quan nhỏ bị tù đày tại Điện Biên Phủ. Điều này nói lên một cái tầm cao rộng và một cái tâm trong sáng , bổn phận của Đại tướng với văn hóa dân tộc.
Họ buồn đến độ cả từng lớp gần như nuốt hận mà câm lặng, không ai muốn chuyện trò với ai nữa, gặp người Việt họ vừa giận vừa xấu hổ mà không dám nhìn mặt, chỉ lặng lẽ cúi đầu. Đó là Đại tướng Võ Nguyên Giáp và Bộ trưởng Bộ Văn hóa Xuân Thủy. Sau khi Ban Tổ chức hỏi quan điểm của Đại tướng, may mắn thay, Đại tướng rất sẵn lòng gặp mặt trong một bữa tiệc thiết đãi
Ngồi bên lắng nghe, tôi có cảm giác đây là cuộc gặp của hai thầy trò thân mật, cuộc trò chuyện mà Đại tướng tiện thể hiện phong thái cởi mở, thật tâm, tự tín và hết mực khiêm cung của một bậc cao nhân.
Khi đó, bất cứ một người Việt Nam nào tại Pháp cũng đều hãnh tiến hết sức. Cũng trong dịp đó, tôi gặp lại Đại tướng nhưng không có điều kiện nói chuyện trực tiếp vì phải lịch sự để cho 2 con người trước kia từng là đối phương, nay lại ngồi chung một bàn nói chuyện thân tình.
Trung ương có tổ chức cuộc hội thảo về Nguyễn Trãi và tôi là đại biểu trong Đoàn văn hóa miền Nam ra tham dự Hội thảo này.
Bài thơ của anh Nguyễn Văn Cổn như sau: “Đây Đại tướng của một dòng Đại tướng Đây tài tình trên hết thảy những tài tình Đây tinh hoa nở giữa những tinh hoa Đây quả cảm nêu một đời gan góc.
Đại tướng đã ứng dụng một chiến thuật quân sự hoàn toàn mới mẻ, một phương pháp dụng binh tài năng, mà ông gọi là: “chiến tranh nhân dân”, “dụng yếu chống mạnh”, “dùng thô sơ chống hiện đại”. Đó là lần sau hết tôi được diện kiến Đại tướng.
Lúc đó, Đại tướng Võ Nguyên Giáp là Chủ tịch Ban Tổ chức toàn quốc về Hội thảo nên đã mời bít tất đại biểu đến tư dinh của Đại tướng dùng một bữa cơm thân tình. Tuy nhiên, trước nỗi đau của giang sơn người ta, mình vui nhưng lại không dám thanh minh ra ngoài, mà chỉ vui với nhau, lén tổ chức những bữa tiệc nho nhỏ ăn mừng và khích lệ, san sẻ thông báo với nhau mà thôi. Vậy, thời điểm đó, trong lòng nước Pháp đã diễn biến như thế nào, thưa Giáo sư? Giáo sư Trần Văn Khê: Lần trước tiên tôi biết đến Đại tướng Võ Nguyên Giáp cũng là khi nhận tin quân ta thắng trận Điện Biên Phủ vang động năm xưa.
Thì dư luận lúc đó có nhiều ý kiến phân hóa sâu sắc, thậm chí có nhiều ý kiến từ Trung ương quyết tâm loại bỏ nó khỏi nền văn hóa dân tộc vì suy luận méo mó do chưa có nhận thức đúng đắn về loại hình nghệ thuật này. Trên chuyên cơ, tôi được sắp ngồi gần một người Pháp và sau khi tự giới thiệu mới biết ông là Tổng Tư lệnh Quân đội Pháp và là Thống đốc quân chính TP.
Bởi, đây là trận thua lớn nhất trong lịch sử quân sự nước họ, nó đánh tan niềm kiêu hãnh của họ. Đại tướng Võ Nguyên Giáp trong một chuyến về thăm lại trận mạc Điện Biên Phủ Tôi tin rằng, dù rằng tim ông đã ngừng đập, nhưng tên tuổi của ông đã trở nên huyền thoại và văng mạng trong lòng dân tộc… PV: Được biết, chốc lát lịch sử Đại tướng Võ Nguyên Giáp thống lãnh quân đội quần chúng.
Và, ông ước mong rằng trong chuyến đi thăm nước Việt Nam lần này với Tổng thống, ông có dịp diện kiến được với Đại tướng, được cùng uống với Đại tướng một chung trà. Trước đó, vào năm 1976, tôi có về nước và lên tiếng bảo vệ quyết liệt loại hình ca trù truyền thống của dân tộc trước nguy cơ bị mai một. Mãi đến sau này, tôi mới được biết rằng chỉ có 2 người từ các cấp lãnh đạo Trung ương Việt Nam vào thời điểm đó ủng hộ mạnh mẽ tôi về vấn đề này và có đồng ý kiến cần bảo tồn và phát huy bộ môn nghệ thuật đặc sắc này với tôi.
PV: Khi đó, hình ảnh một vị danh tướng làm chấn động cả Thế giới nói chung và nước Pháp nói riêng, đã hình thành trong lòng Giáo sư như thế nào? Giáo sư Trần Văn Khê: Kể từ sau thắng lợi Điện Biên Phủ lừng lẫy đó, tôi bắt đầu tìm hiểu thêm về con người của Đại tướng Võ Nguyên Giáp.
Trong lãnh vực văn hóa-giáo dục, Tổng thống Pháp có mời 3 người là: Giáo sư Georges Condominas (nhà nghiên cứu dân tộc học), Giáo sư Trịnh Xuân Thuận (nhà nghiên cứu vật lý thiên văn tại Mỹ), và tôi (nghiên cứu âm nhạc truyền thống Việt Nam và châu Á).
Tôi mới biết rõ là về chiến thuật quân sự du kích, không ai bằng Đại tướng, mặc cả thế giới cũng phải kinh ngạc và nể phục với cách điều binh khiển tướng của ông - một người chưa từng áp giải bất kỳ một trường quân sự nào. Khi gặp ông, được ông khuyến khích, ngay tại bữa cơm này, tôi đã tóm tắt cho Đại tướng nghe nội dung bài tham luận của tôi về đề tài “Âm nhạc các nước Đông Á dưới thời đại Nguyễn Trãi”.
Đặc biệt, trong cuộc hội thoại này, vị tướng thống lĩnh quân đội nước Pháp – quốc gia hùng mạnh trên Thế giới lúc bấy giờ, luôn tiện hiện sự lễ độ, tôn kính và trọng phục đối với Đại tướng của chúng ta. – Nghệ thuật quân sự của ông cũng là nghệ thuật trường tồn của dân tộc Việt Nam. Tôi không hứa sẽ tổ chức được cuộc gặp gỡ đó nhưng khi về đến Việt Nam, tôi gặp Ban Tổ chức đón tiếp Tổng thống Pháp, tôi có nêu ra ước mơ của vị Tổng Tư lệnh Pháp với Ban Tổ chức.
Thời khắc đó, tôi đang nằm dưỡng bệnh ở Pháp.
