Rồi tiếp đến là những nhân tố của văn hóa Phật giáo Tiểu thừa, văn hóa Chăm, văn hóa Khmer, văn hóa bản địa phía Nam
Nhưng chúng ta vẫn chưa khởi đầu, chưa tìm được biểu trưng văn hóa hợp với một tầng lớp hiện đại - trong khi hệ thống di sản văn hóa cũ thì đang bị phá hủy dần. Khai mạc cuộc trò chuyện, ông nói ngay: - quả tình, chúng ta tiếp thụ văn hóa Trung Quốc hiện giờ theo cách hơi. Chẳng hạn, ở mặt bên kia của việc cóp nhặt sư tử đá về Việt Nam là một thực tiễn khác: chúng ta đang chưa tìm được những tượng trưng văn hóa cân xứng để phục vụ nhu cầu của người Việt Nam.
Một lần, thực hành công tác giám sát của đại biểu Quốc hội, tôi tới một ngôi chùa khá nổi tiếng. Thấy tôi góp ý về con sư tử đá đang ngự trước chùa, sư thầy tần ngần kể rằng đó là tặng phẩm của “một ông rất to”. * Có nghĩa, vấn đề nằm ở sự tuyển lựa trong việc hấp thu văn hóa ngoại, mà cụ thể ở đây là văn hóa Trung Quốc.
Cho dù các cuộc tranh biện rằng Phật giáo vào Việt Nam đầu tiên qua đường từ hướng Bắc xuống, từ hướng Nam lên, hay do các nhà sư Ấn Độ trực tiếp đưa vào Luy Lâu thì cũng không thể phủ nhận một thực tại: chúng ta rất khôn ngoan, thu nhận một dòng văn hóa mới để tạo sự thăng bằng. Chúng ta có thể chọn một biểu trưng thuần Việt được không? TS khảo cổ Tống Trung Tín có nói rằng sư tử đá Việt Nam thời Lý - Trần với kiến trúc mềm mại mới là biểu tượng của Phật giáo.
So sánh vui, thì cách bảo tồn văn hóa của chúng ta cần giống như cách xử sự với trống đồng vậy.
Dời đi giờ đã không dễ, còn nếu sau này, người cúng tiến lại “phát tài, phát lộc” thật, thì câu chuyện còn rối rắm hơn nhiều. Chúng ta giữ là giữ khả năng tuyển lựa để thu nhận những cái tốt của nhân gian, chứ không phải là hoài cổ. Tôi kể một thí dụ thế này. Vậy, nhưng ít người chú ý tới một chi tiết quan trọng: trong văn bản ấy, cụ Lý Công Uẩn phê phán rất mạnh các triều Đinh, Tiền Lê “theo ý riêng, không noi theo việc cũ Thương Chu” để chọn đất dời đô.
Nếu theo cách nhìn của các bạn giờ, việc chê triều đại cũ, khen Cao Biền, nhà Chu, nhà Thương ở phương Bắc hẳn là hành động vong bản rồi! Tôi thì nghĩ khác.
Chúng ta chọn đế kinh theo cách mà Cao Biền nhìn về địa lý Việt Nam. Trong sự hội nhập văn hóa thế tất ấy, chúng ta chủ động học ở họ những cái hay, cái tốt để tự bảo vệ mình.
Đấy là điều rất đáng lo. Chiêu Minh (thực hiện) Thể thao & Văn hóa Cuối tuần. Từ ngàn năm trước, khi tuyển lựa thu nhận văn hóa phương Bắc, chúng ta cũng đã ngay thức thì có một cuộc hội nhập văn hóa thứ hai từ Phật giáo Ấn Độ.
- Điều ấy cần được cụ thể hóa bằng những gì gắn với đời sống, chứ không phải là khẩu hiệu chung chung. - Sự thực, bản thân văn hóa là nguyên tố có sức lan tỏa rất mạnh. Nhưng sự thực, rất nhiều độc giả thường ngày hiện cũng lúng túng khi thử tách bạch rẽ ròi: đâu là văn hóa Việt Nam nguyên gốc, đâu là văn hóa ảnh hưởng từ phương Tây qua Pháp, đâu là văn hóa phương Đông qua Trung Hoa.
Chúng ta mang Khổng Tử về lập Văn Miếu, áp dụng hình thức Nho học sĩ tử trong cả ngàn năm để tuyển người tài giữ nước. Những thứ như hát xoan, cồng chiêng, hò ví dặm
Cái vĩ đại của người xưa là việc nhận thức rõ: Trung Hoa là một nước bành trướng, nhưng cũng sở hữu một nền văn minh lớn. Không nên như vậy, cái hay thì cứ học, miễn sao chúng ta thu nhận văn hóa ấy với tâm thế, não trạng và quan điểm như thế nào. Cái đáng ngại ở đây là vì sao những thứ như vậy có thể lọt vào cả chùa chiền - nơi trên lý thuyết phải là không gian bảo tàng văn hóa bản địa tốt nhất của mỗi nhà nước? Đổ tội cho tâm lý vào hùa, đua đòi hay nói rằng chùa chiền hiện giờ được “thả nổi”, khách thập phương cúng tiến gì cũng nhận thì dễ quá.
Thực tại chứng minh rằng những sự áp dụng ấy rất có hiệu quả, và giúp ta trong suốt cả ngàn năm nay giữ được sự tự chủ về văn hóa của mình.
Nhưng nếu làm, các nhà sản xuất sẽ bảo chưa đẹp, rối rắm khó làm và nhất là chưa quen với người dùng. Nhà sử học Dương Trung Quốc, TT&VH Cuối tuần có cuộc bàn thảo với nhà sử học Dương Trung Quốc, người xới lên câu chuyện “sư tử đá” về vấn đề này. Chúng ta suy tôn biểu trưng trống đồng của người Việt bằng mọi hình thức, nhưng đừng nghĩ đến chuyện hì hục đúc lại trống đồng, rồi cởi trần đóng khố lôi ra đánh mỗi khi có kỳ cuộc gì nữa… * Như vậy, chúng ta sẽ lại quay sang câu chuyện rất cũ về hiệu quả của việc giáo dục, tuyên truyền nâng cao nhận thức.
Từ một vùng văn hóa lẩn quất sâu trong vịnh Bắc Bộ, chúng ta chủ động tiếp hội nhập với dòng văn hóa biển thật sự từ miền Trung trở vào, nơi nằm sát tuyến đường hàng hải Đông - Tây năng động nhất thế giới khi đó.
Tôi hiểu cái khó của họ. Lịch sử cho thấy: ngay từ rất sớm, chúng ta đã thu nhận văn hóa phương Bắc với một cuộc hội nhập cưỡng bức và kéo dài trong cả ngàn năm.
Cho nên, tôi cũng hơi lo ngại rằng những câu chuyện như sư tử đá sẽ khiến các bạn trẻ tẩy chay văn hóa Trung Quốc theo kiểu “ghét thì đào đất đổ đi”. Những chuyện nhỏ như vậy đều cần tới một quá trình dài để dần tác động tới nhận thức của mọi người.
Việc con sư tử đá Trung Quốc được “hô biến” để trở thành biểu tượng phát tài, phát lộc đúng hay sai, ta không cần phân tích nữa. Vậy thì các nhà mỹ thuật hãy tìm cách sáng tạo, các nhà nghiên cứu hãy phân tích và phổ thông tới cộng đồng đi.
Dịp kỷ niệm ngàn năm Thăng Long - Hà Nội, chúng ta nói nhiều tới chiếu dời đô của Lý Thái Tổ. Và, việc thu nạp văn hóa Trung Quốc là vấn đề về địa chính trị của mình. Không đơn giản vậy đâu, bởi cái gốc của vấn đề là sự hiểu biết và nhận thức chung.
Rồi, theo cá nhân tôi, quá trình Nam tiến của người Việt không chỉ lên đường từ nhu cầu mở mang cương vực. Rồi, lời trước hết nói về vùng đất Thăng Long - Đại La là “đô cũ của Cao Vương”. Chỉ là những tượng trưng văn hóa thôi. Cho nên, Phật giáo đã đồng hành với chúng ta gần như trong suốt chiều dài lịch sử, và có vai trò chẳng thể thay thế trong những lần chống ngoại xâm phương Bắc.
Quá quắt bởi mang màu sắc cảm tính, thiếu hiểu biết, và thậm chí có chút gì theo đòi. Quá quắt. - Đây cũng là câu chuyện liên tưởng tới việc tiếp nhận văn hóa từ Trung Hoa mà chúng ta vừa bàn.
